Przysługuje on osobom, na których zgodnie  z przepisami ustawy Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny – czyli pokrewieństwo 1 i 2 stopnia (dzieci – rodzice, wnuki – dziadkowie, rodzeństwo) a także współmałżonkowie jeżeli rezygnują z zatrudnienie lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością sprawowania stałej opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Orzeczenia osób wymagających opieki nie muszą  też spełniać takiego warunku, który wprowadzono przy nowym świadczeniu pielęgnacyjnym, czyli że niepełnosprawność musiała powstać przed ukończeniem 18 roku życia lub przed ukończeniem 25 roku życia ale podczas nauki  w szkole lub szkole wyższej.

Kwota świadczenia to 620 zł miesięcznie.

Specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje, jeżeli osoba sprawująca opiekę REZYGNUJE z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu jej sprawowania (czyli podstawowym warunkiem otrzymania świadczenia jest istnienie ścisłego związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy rezygnacją z pracy a podjęciem się opieki nad osobą niepełnosprawną).

Wprowadzono kryterium dochodowe – 764 zł . W tym okresie zasiłkowym (od 1 listopada 2023 do 31 października 2024 r.) prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego jest ustalane na podstawie dochodu z 2022 roku. W celu ustalenia dochodu liczy się łączny dochód dwóch rodzin: rodziny osoby sprawującej opiekę   i rodziny osoby wymagającej opieki.

KOGO ZALICZAMY DO SKŁADU RODZINY?
SKŁAD RODZINY OSOBY SPRAWUJĄCEJ OPIEKĘ: małżonkowie, rodzice dzieci, opiekun faktyczny dziecka oraz pozostające na utrzymaniu dzieci w wieku  do ukończenia 25. roku życia, a także dziecko, które ukończyło 25. rok życia legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeżeli w związku z ta niepełnosprawnością przysługuje świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy; do członków rodziny nie zalicza się dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego w związku małżeńskim, a także pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko.
SKŁAD RODZINY MAŁOLETNIEJ OSOBY WYMAGAJĄCEJ OPIEKI: osoba wymagająca opieki, jej rodzice, małżonek rodzica osoby wymagającej opieki lub osoba z którą rodzic osoby wymagającej opieki wychowuje wspólne dziecko, pozostające na utrzymaniu wyżej wymienionych osób dzieci w wieku do 25 roku życia. Do składu rodziny nie zaliczamy: dziecka będącego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego w związku małżeńskim, pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko, rodzica osoby wymagającej opieki zobowiązanego do alimentacji na jej rzecz.
SKŁAD RODZINY PEŁNOLETNIEJ OSOBY WYMAGAJĄCEJ OPIEKI: osoba wymagająca opieki, jej małżonek lub osoba z którą wychowuje wspólne dziecko, pozostające na utrzymaniu wyżej wymienionych osób dzieci w wieku do 25 roku życia. Do składu rodziny nie zaliczamy: dziecka będącego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego    w związku małżeńskim, pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko.
 
Postępowanie w sprawie o przyznanie specjalnego zasiłku opiekuńczego wszczyna się na podstawie wniosku o ustalenie prawa do specjalnego zasiłku opiekuńczego (wzór wniosku do pobrania), do którego należy dołączyć (między innymi):

• Kserokopia dowodu osobistego wnioskodawcy (oryginał do wglądu).
• Kserokopia dowodu osobistego osoby wymagającej opieki – jeżeli jest pełnoletnia (oryginał do wglądu).
• Kserokopia orzeczenia o niepełnosprawności (oryginał do wglądu):
• w przypadku dzieci do 16 roku życia orzeczenie o zaliczeniu do osób niepełnosprawnych wraz ze wskazaniami w punktach: 7 i 8,
• w przypadku osób powyżej 16 roku życia orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności, I grupie inwalidzkiej lub o całkowitej niezdolności do pracy i samodzielnej egzystencji.
• Zaświadczenie ZUS o niepobieraniu świadczeń emerytalno – rentowych.
• Oświadczenie o niepobieraniu żadnych świadczeń emerytalno – rentowych z KRUS, Biura Emerytalnego MSWiA, Wojskowego Biura Emerytalnego i innych instytucji, niepobieraniu zasiłku stałego na podstawie przepisów ustawy o pomocy społecznej, nieprowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej
• W celu udokumentowania stopni pokrewieństwa:
• jeżeli ubiega się rodzic na dziecko lub dziecko na rodzica: akt urodzenia dziecka.
• jeżeli ubiegają się osoby w relacji dziadkowie – wnuki: akty urodzenia dziadka/babci, syna/córki, wnuka/wnuczki,
• jeżeli ubiega się brat lub siostra: akty urodzenia obojga.
• Jeżeli wnioskodawca lub osoba wymagająca opieki jest rozwiedziona – wyrok rozwodowy, separowana – wyrok orzekający separację, wdową lub wdowcem – akt zgonu współmałżonka.

Specjalny zasiłek opiekuńczy – przebieg pracy zawodowej.
W przypadku ubiegania się wnioskodawcy o zgłoszenie do ubezpieczenia emerytalno-rentowego należy dostarczyć dokumenty (wyłącznie oryginały), potwierdzające okresy składkowe (dokumenty te należy dostarczyć  tylko do pierwszego wniosku). Wnioskodawca może jednocześnie ubiegać się o objęcie ubezpieczeniem zdrowotnym siebie oraz członków swojej rodziny, jeśli nie podlegają oni ubezpieczeniu zdrowotnemu z innego tytułu.

W celu udokumentowania dochodów rodziny do wniosku należy dołączyć:

• oświadczenie o dochodach nieopodatkowanych rodziny (m.in.: alimenty, stypendia, dochody z gospodarstwa rolnego). Jeżeli na dzieci w rodzinie są zasądzone alimenty należy dostarczyć kopię tytułu wykonawczego (oryginał do wglądu). W przypadku, gdy alimenty są egzekwowane przez komornika, należy dostarczyć zaświadczenie tegoż komornika o stanie egzekucji za 2022 rok.

Uzyskanie dochodu. 
W przypadku uzyskania nowego źródła dochodu (np. podjęcia zatrudnienia, uzyskania emerytury lub renty itp.) po 2012 roku należy dostarczyć umowę o pracę (lub zaświadczenie o zatrudnieniu na umowę zlecenie/dzieło, decyzję ZUS), zaświadczenie pracodawcy o dochodzie za pełny przepracowany miesiąc następujący po miesiącu w którym rozpoczęto zatrudnienie.
Utrata dochodu.
Jeżeli ktoś z członków rodziny w 2012 roku osiągał dochód wykazany   w zaświadczeniu US lub oświadczeniu a w tej chwili go już nie uzyskuje należy przedstawić kserokopię świadectwa pracy, lub zaświadczenie o formie i okresie zatrudnienia (umowa zlecenie/dzieło) oraz PIT-11/8b za 2012 r.  z wysokością utraconych dochodów (kserokopie + oryginały do wglądu) lub np. zaświadczenie ZUS.
Uwaga. Ktoś z członków rodziny osiągał dochód w 2022 r. ale nie przez pełne 12 m-cy a osiąga go nadal.
Jeżeli dochód z 2012 roku wykazany przez poszczególnych członków rodziny nie obejmował pełnych dwunastu miesięcy tego roku (np. jeden  z członków rodziny podjął pracę w czerwcu 2022) dzieli się go przez faktyczną liczbę miesięcy w których został osiągany. W tym celu należy dostarczyć kopie umowy o pracę, zaświadczenie od pracodawcy (umowa zlecenie/dzieło), decyzję ZUS i PIT-11/8b za 2022 r. z wysokością uzyskanych dochodów (kserokopie + oryginały do wglądu) lub np. zaświadczenie o wysokości osiąganych dochodów.
 
Specjalny zasiłek opiekuńczy nie przysługuje, jeżeli: 

1.Osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej  z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego.
2.Osoba sprawująca opiekę podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu       i rentowemu z innych tytułów (rolnik posiadający gosp. rolne o powierzchni powyżej 1 ha przeliczeniowego użytków rolnych podlega takiemu obowiązkowi z mocy ustawy w KRUS)
3.Osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego lub świadczenia pielęgnacyjnego.
4.Osoba sprawująca opiekę sama legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności.
5.Osoba wymagająca opieki została umieszczona w rodzinie zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej spokrewnionej, w rodzinnym domu dziecka albo, w związku       z koniecznością kształcenia, rewalidacji lub rehabilitacji w placówce zapewniającej całodobową opiekę, w tym w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym,  z wyjątkiem podmiotu wykonującego działalność leczniczą, i korzysta w niej z całodobowej opieki przez więcej niż 5 dni w tygodniu.
6.Na osobę wymagającą opieki inna osoba ma ustalone prawo do wcześniejszej emerytury.
7.Członek rodziny osoby sprawującej opiekę ma ustalone prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, prawo do specjalnego świadczenia opiekuńczego lub świadczenia pielęgnacyjnego.
8.Na osobę wymagającą opieki jest ustalone prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, prawo do specjalnego świadczenia opiekuńczego lub świadczenia pielęgnacyjnego.
9.Na osobę wymagającą opieki inna osoba jest uprawniona za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.

 
Specjalny zasiłek opiekuńczy przyznawany jest na okres ważności orzeczenia ale nie dłużej niż do końca okresu zasiłkowego. Każdorazowo przy ustalaniu prawa do tego świadczenia obowiązkowe jest przeprowadzenie wywiadu środowiskowego, który będzie aktualizowany po sześciu miesiącach (lub każdorazowo w przypadku wystąpienia wątpliwości co do spełniania warunków do przyznania świadczenia.

UWAGA! Dotyczy osób pobierających świadczenia rodzinne uzależnione od orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności.

Zgodnie z brzmieniem art. 24 ust. 2a ustawy o świadczeniach rodzinnych jeżeli w okresie trzech miesięcy, licząc od dnia wydania orzeczenia o niepełnosprawności lub orzeczenia o stopniu niepełnosprawności, zostanie złożony wniosek o ustalenie prawa do świadczeń uzależnionych od niepełnosprawności, prawo to ustala się począwszy od miesiąca, w którym złożono wniosek o ustalenie niepełnosprawności lub stopnia niepełnosprawności.”

Postępowanie w sprawie o przyznanie świadczeń rodzinnych na wniosek osoby, która nie ma miejsca zamieszkania:  wszczyna właściwy organ gminy lub miasta właściwy ze względu na miejsce jej czasowego pobytu;
Do wniosku dołącza się dokument potwierdzający tymczasowe zameldowanie lub potwierdzenie zamieszkania w miejscu czasowego pobytu (np. umowa najmu mieszkania). Kopię dokumentów może uwierzytelnić podmiot realizujący świadczenia rodzinne, notariusz lub instytucja, która dokument wydała.

WAŻNE! Odpowiadaj na wezwania urzędu !!!
W przypadku złożenia wadliwie wypełnionego wniosku podmiot realizujący wzywa pisemnie osobę ubiegającą się do poprawienia lub uzupełnienia wniosku, w terminie od 14 do 30  dni od dnia otrzymania wezwania. W przypadku niezastosowania się do wezwania wniosek pozostawia się bez rozpatrzenia.
Już po przyznaniu zasiłku może się zdarzyć tak, że dostaniesz z urzędu pismo z prośbą o podanie szczegółów, które mają wpływ na prawo do zasiłku. Pamiętaj, żeby udzielić odpowiedzi w wymaganym terminie! Jeżeli tego nie zrobisz, wypłata zasiłku będzie wstrzymana.

Kiedy wypłata?
Świadczenia rodzinne wypłaca się nie później niż do ostatniego dnia miesiąca, za który przyznane zostało świadczenie.
W przypadku złożenia wniosku w sprawie ustalenia prawa do świadczeń rodzinnych po 10 dniu miesiąca, świadczenia rodzinne za dany miesiąc wypłaca się najpóźniej do ostatniego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym złożono wniosek.
W przypadku gdy osoba ubiegająca się o świadczenia rodzinne na nowy okres zasiłkowy złoży wniosek wraz z dokumentami do dnia 30 września, ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych oraz wypłata świadczeń przysługujących miesiąc listopad następuje do dnia 30 listopada.
W przypadku gdy osoba ubiegająca się o świadczenia rodzinne na nowy okres zasiłkowy złoży wniosek wraz z dokumentami w okresie od dnia 1 października do 30 listopada, ustalenie prawa do świadczeń rodzinnych oraz wypłata świadczeń przysługujących za miesiąc listopad następuje do dnia 31 grudnia.